ng

دیجیتـــــال تصویــــر - آدرگـان

ارائه خدمات صوتی وتصویری - تجهیزات شبکه و اینترنـت - سازنده تابلوهای ال ای دی در زیباشهر محله آدرگان

تعزیه، نمایش مذهبی ایران :: دیجیتـــــال تصویــــر - آدرگـان

دیجیتال تصویر - ارائه خدمات صوتی و تصویری - تجهیزات شبکه و اینترنت - سازنده تابلوهای ال ای دی و روان در زیباشهر محله آدرگان

دیجیتـــــال تصویــــر - آدرگـان

ارائه خدمات صوتی وتصویری - تجهیزات شبکه و اینترنـت - سازنده تابلوهای ال ای دی در زیباشهر محله آدرگان
دیجیتـــــال تصویــــر - آدرگـان


به وبـلاگ فرهنـگی - هنـری - اموزشـی و فنـی دیجیتـال تصویـر خوش آمدیـد.
----------------------------------------------
هدف از ایجاد این وبلاگ:
اشنایی با موقعییت مکانی - اداب و رسوم - اقتصاد - فرهنگ و هنر شهر یا محلی که در ان زندگی می کنیم .

ایجاد انگیزه در هر چه بهتر برگزار شدن ایین ها و مراسم مذهبی وشناسایی چهره هایی که در این راه زحمت کشیده اند برای نسل جوان .

ایجاد فضای اموزشی و علمی و اشنایی با تکنولوژی پیشرفته جهان امروز یعنی همان الکترونیک و دیجیتال . موفق باشید .

دیجیتال تصویر - آدرگان.. برگرفته شده از adargan.blog.ir



+

+

 سایت های مرتبط


پربیننده ترین مطالب

داستان کوتاه انتخاب موضوع قالب پیچک ساخت کد موزیک بازی آنلاین استخاره آنلاین فال روزانه تعبیر خواب




اللّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّكَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَعَلى آبائِهِ في هذِهِ السّاعَةِ وَفي كُلِّ ساعَةٍ وَلِيّاً وَحافِظاً وَقائِدا ‏وَناصِراً وَدَليلاً وَعَيْناً حَتّى تُسْكِنَهُ أَرْضَك َطَوْعاً وَتُمَتِّعَهُ فيها طَويلاً

مجله نایت پلاس

پخـش زنـده عتبات عالیات

1.jpg2.jpg
3.jpg4.jpg
5.jpg6.jpg
7.jpg8.jpg
14.jpg13.jpg
9.jpg11.jpg
12.jpgشبکه سلام به علت ترویج اسلام آمریکایی غیر فعال شد
تبلیغات
Blog.ir بلاگ، رسانه متخصصین و اهل قلم، استفاده آسان از امکانات وبلاگ نویسی حرفه‌ای، در محیطی نوین، امن و پایدار bayanbox.ir صندوق بیان - تجربه‌ای متفاوت در نشر و نگهداری فایل‌ها، ۳ گیگا بایت فضای پیشرفته رایگان Bayan.ir - بیان، پیشرو در فناوری‌های فضای مجازی ایران

پایگاه اطلاع رسانی تعزیه

  • پایگاه اطلاع رسانی تعزیه فارس:
  • پایگاه اطلاع رسانی تعزیه اصفهان
  • تعزیه سرا
  • تعزیه سرای هیو
  • استدیو عشاق
  • استدیو غلامی
  • استدیو یاس زیاران
  • استودیو فیلمبرداری عسکری
  • نمایندگی محصولات قودجان
  • گنجینه تعزیه ایران
  • انجمن تعزیه استان اصفهان
  • استودیو سیمافیلم اقابزرگی
  • >
    آخرین مطالب
    پربیننده ترین مطالب
    آخرین نظرات
    نویسنـده
    پیوندهای روزانه
    پیوندها

    تعزیه، نمایش مذهبی ایران


    تعزیه (یا شبیه خوانی) نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی شیعی، عمدتاً درباره شهادت امام حسین و مصائب اهل بیت علیه السلام. چون اهمیت هنرمندانه خواندن اشعار در تعزیه بیش از روش اجرا و نمایش واقعه هاست. آن را، قیاس با روضه خوانی، تعزیه خوانی نیز گفته اند.
    واژه “تعزیه/ تعزیت” در اصل به معنای توصیه به صبر کردن، تسلی دادن و پرسش از بازماندگان در گذشتگان و در برخی مناطق ایران مثلاً در خراسان به معنای “مجلس ترحیم” است. در میان شیعیان غیر ایرانی (در عراق و شبه قاره هند) لفظ تعزیه با وجود ارتباط به مصائب شهدای کربلا، به معنای “شبیه خوانی” به کار نمی رود، بلکه آنان تعزیه را به مراسمی نمادین اطلاق می کنند که در آن دسته های عزاداری در طول مراسم، شبیه ضریح یا تابوت امام حسین علیه السلام را بر دوش می کشند و هم در پایان روز عاشورا هم در روز اربعین آن را به خاک می سپارند. به نوشته آنه ماری شیمل در قرن سیزدهم/ نوزدهم در قلمرو سلطنت اوده در لکهنوی هند، تعزیه به منزله یکی از تماشایی ترین نمایش ها، در حضور سلاطین برگزار می شد. وی مشخص نمی کند که این نمایش تماشایی چه بود و چه عناصری داشت

    گفتنی است که در ناحیه کارائیب، مثلاً در جزیره ترینیداد نیز تعزیه به مراسمی نمادین مربوط می شود که به آن “تَجَه” می گویند. تجه را در ایام محرم ساخته و پس از نمایش آن را در آب غرق می کنند. این قبیل مراسم نمادین در نواحی دیگر جهان، از جمله در اندونزی با عنوان “تابوت” نیز برگزار می شود.



                    



    پیشینه:

    برخی محققان، پیشینه تعزیه را به آیین هایی چون مصائب میترا، سوک، سیاوش و یادگار زریران باز می گردانند و برخی پدید آمدن آن را متأثر از عناصر اساطیری بین النهرین و آناتولی و مصر، و کسانی نیز مصائب مسیح و دیگر افسانه های تاریخی در فرهنگ های هند و اروپایی و سامی را در پیدایی آن موثر دانسته اند؛ اما به احتمال بسیار، تعزیه – فارغ از شباهت هایش با عزاداری های آیینی گذشته- صورت تکامل یافته تر و پیچیده تر سوگواری های ساده شیعیان سده های نخستین برای شهدای کربلاست. از سوکواری مسلمانان، به ویژه شیعیان، بر مصائب اهل بیت پس از واقعه کربلا و شکل گسترده تر و کامل تر و رسمی آن در دوره آل بویه (448-320) گزارش هایی در دست است. از برپایی مجالس تعزیه به معنای امروزین آن تا پیش از پایان دوره صفویه (حکومت: 1135- 906ق) اطمینان نداریم، هرچند که درباره “شبیه سازی” در مراسم عزاداری، پیش از صفویه اطمینان نداریم، هرچند که دربار “شبیه سازی” در مراسم عزاداری، پیش از صفویه اشاراتی وجود دارد. دلاواله (Dela valle) جهانگرد ایتالیایی، در سفرنامه خود از عزاداری های دهه اول محرم 1618/1027 در اصفهان گزارش نسبتاً مفصلی داده و ا0 تعدادی از طلاب مراسم تعزیه ای را در مسجد جامع شیراز برهم زدند، با این استدلال که آوردن اسب به مسجد حرام است.
    قتل ناصر الدین شاه در 1313 و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن سبب شد کار معین البکاهایی رونق شود؛ ولی تعزیه خوانان غیر وابسته به حکومت، در مناطق گوناگون ایران به صورت پراکنده به کار خود ادامه دادند.
    در دوره رضاخان (1320- 1304ش)، به ویژه در دهه دوم سلطنتش، سوگواری های مه محرم محدود شد و ممنوعیت های متعددی به وجود آمد و به تدریج برگزاری رسمی مجالس تعزیه متوقف شد، اما اجرای آن در روستاها کما بیش ادامه یافت. در دوره پهلوی دوم (1357- 1320 ش)، پرویز صیاد از 1338 ش تا 1349 ش چند مجلس تعزیه را بر روی صحنه نمایش (تئاتر) آورد. در 1355 ش، “مجمع بین المللی تعزیه” با شرکت و سخنرانی بسیاری از صاحب نظران و تعزیه شناسان ایرانی و خارجی در شیراز برگزار شد و در آن مجمع تعزیه هایی نیز به اجرا در آمد. مجموعه سخنرانی های این مجمع را چلکوفسکی در نیویورک در 1358 ش/ 1979 منتشر کرد. پس از انقلاب اسلامی نیز، تعزیه مورد توجه و علاقه مردم و مسئولان فرهنگی و هنری بوده و تلاش شده است با تحقیق در پیشینه این هنر مذهبی و پیرایش و پالایش آن، از افول و نابودی این سنت دیرینه جلوگیری شود.
    تعزیه نامه: صرف نظر از کتاب های تاریخ و مقتل (کتاب هایی در شرح شهادت امام حسین علیه السلام و اصحاب آن حضرت)، منظومه های حماسی- مذهبی دربارة شهادت امام حسین و مصائب اهل بیت علیه السلام، از مهم ترین منابع تعزیه نامه است. برخی از منظومه های مهم حماسی- مذهبی اینهاست: خاوران نامه از ابن حسام قهستانی خوسفی که سرودن آن در 830 خاتمه یافته است، حملة حیدری سرودة میرزا محمد رفیع خان باذل مشهدی (متوفی 1124)، و سروده های مذهبی محتشم کاشانی، وصال شیرازی و شمس الدین محمد کاتبی. ظاهراً مهم ترین منبع تعزیه نامه ها کتاب منثور روضه الشهدا نوشتة کمال واعظ کاشفی سبزواری (متوفی 910) است؛ زیرا مطالب برخی از تعزیه نامه ها شباهت های فراوانی با مطالب این کتاب درد.
    تعزیه نویس ها در آغاز کار اشعار تعزیه را در “بیاض” می نوشتند. هر دفتر شامل یک یا چند “مجلس” تعزیه بود؛ تعزیه مثل نمایشنامه های کلاسیک یونان قدیم در یک پرده نوشته می شد که آن را “مجلس” می نامیدند. تعزیه خوانان معمولاً به تناسب ایام، از جمله در دهه اول محرم، برای هر روز موضوع و مجلس ویژه ای داشتند. این برنامه کما بیش در مناطق مختلف مشابه یکدیگر بود؛ مثلاً در روز اول، تعزیة حرکت امام حسین علیه السلام از مدینه و وداع با اهل بیت، و در روزهای دیگر به ترتیب تعزیه مسلم، دوطفلان مسلم، حضرت قاسم، طفلان حضرت فاطمه، حضرت ابوالفضل، حضرت علی اصغر، عاشورا و در روز یازدهم هم تعزیة اسرای کربلا برگزار می شد. در بعضی نقاط، برای امامزاده های محلی نیز مجالس تعزیه نوشته و اجرا می شده است. تعزیه گردانان برای اجرای تعزیه، متن هریک از تعزیه خوانان را در نسخه ای جداگانه می نوشتند. این نسخه ها را “فرد” نیز گفته اند در نسخه های تعزیه، گاه شیوه گفتگو و نحوه ورود و خروج تعزیه خوانان به میدان تعزیه مشخص شده است.
    کتابان تعزیه نامه ها معمولاً نسخه ها را با التماس دعا و طلب فاتحه از تعزیه خوانان به پایان می رساندند. همچنین کلمات “پایان”، “تمام”، “اتمام” در گوشه ای از آخرین صفحه نوشته می شد. گاه تعزیه نویس نام خود را بعد از عباراتی چون “سگ در گاه سید الشهدا”، “کلب آستان علی”، “کاتب الحروف”، “حرّره”، و “رقم” می نوشت. برخی از محرران نیز مطالبی به یادگار می نوشتند و دیگران را به نگهداری این نسخ ترغیب می کردند.
    تعزیه نامه ها منظوم بوده و اشعار آنها در انواع قالب های شعری و بیشتر وزن های عروضی و بندرت بحر طویل، سروده شده اند. در آغاز، زبان این متون گاه عامیانه و محاوره ای بود، اما به تدریج ارزش های ادبی یافت؛ مثلاً شصت مجلس تعزیه را که نصر الله اصفهانی، متخلص به شهاب، به تشویق امیر کبیر به نظم در آورده، دارای ارزش ادبی است.
    خاورشناسان و نمایندگان دولت های اروپایی در ایران، بیشترین سهم را در شناسایی و گردآوری تعزیه نامه ها داشته اند. خودزکو (chodzko) ایران شناس لهستانی و نایب سفارت روسیه در تهران، در 1253/ 1837دفتری از تعزیه نامه های ایرانی را به نام “جنگ شهادت” که ظاهراً از روی نسخه متعلق به فتحعلی شاه قاجار بازنویسی شده بود، از فردی به نام حسین علی خان کمال خرید و پنج مجلس از 33 مجلس آن را به فرانسه ترجمه و در 1878/1295 در پاریس منتشر کرد. به نوشتة خودزکو، حسین علی خان احتمالاً برخی از این تعزیه ها را خود سروده یا دست کم در برخی احتمال داده اند که جنگ شهادت قدیم ترین تعزیه نامه تاریخ دار است؛ اما برای تعیین تاریخ قدیم ترین تعزیه نامه باید در شهرها و روستاهای ایران، و نیز درباره همة مجالس تعزیه، جستجو و تحقیق کرد. اگر تاریخ مکتوب برخی از نسخ تعزیه نامه ها قابل اعتماد باشد، می توان گفت که یکی از کهن ترین نمونه های آنها در 1133 نوشته شده است. پس از خودزکو، لوئیس پلی (Pelly) ایران شناس انگلیسی، 37 مجلس تعزیه را- که ظاهراً آنها را شنیده و مکتوب کرده بود.- همراه با ترجمة انگلیسی بعضی از آنهادر 1879/1296 در لندن به چاپ رساند. او درباره ارزش این تعزیه نامه ها نوشته است که اگر ارزش نمایش براساس تأثیرش بر بیننده سنجیده شود، هیچ نمایشنامه ای برتر از متون تعزیه نیست. ویلهلم لیتن (Litten) کنسول آلمان در بغداد، پانزده مجلس تعزیه را گردآوری و در 1308 ش/ 1929 در برلن چاپ کرد. چرولّی، سفیر ایتالیا در ایران، از 1329 تا 1333 ش/ 1954 – 1950 با کمک علی هانیبال، 1055 تعزیه نامه خطی را گرد آورد و به کتابخانة واتیکان اهدا کرد. فهرست این مجموعه را دو خاورشناس ایتالیایی، اتوره روسی و آلسیو بو مباچی، به صورت کتاب در 1340 ش. 1961 در ایتالیا منتشر کردند. جابر عناصری آن را به فارسی برگرداند و با عنوان فهرست توصیفی نمایشنامه مذهبی ایرانی در 1368 ش در تهران چاپ کرد. چهار مجلس از مجموعة چرولّی به عربی، 35 مجلس به ترکی و بقیه به فارسی است. بسیاری از مجالس موجود در مجموعه چرولّی را باید بخشی از یک تعزیة اصلی و مستقل به شمار آورد. تعداد تعزیه های مستقل این مجموعه حدود دویست مجلس برآورد شده است.

    تعزیه و موسیقی:

    چون شیوه بیان حوادث در تعزیه مبتنی بر آواز بود، معمولاً تعزیه خوانان با مقام ها و گوشه های موسیقی ایرانی آشنایی داشتند. معین البکا یا دستیارش (ناظم البکا)، کودکان خوش صدا را با نقش های کوچک و کم اهمیت و به اصطلاح “بچه خوان” تعلیم می دادند تا رفته رفته با آگاهی بر ظرایف اجرای آواز، تعزیه خوان شوند؛ از این رو، تعزیه را یکی از مهم ترین عوامل حفظ بخشی از نغمات موسیقی ایرانی دانسته اند. در هر تعزیه ممکن بود اشعار را در گوشه ها و دستگاه های متعددی خوانده شود، البته در سوال و جوابها لازم بود که تناسب مقام ها رعایت گردد؛ مثلاً اگر “امام خوان” (کسی که نقش ائمه به ویژه امام حسین را بر عهده می گرفت) در دستگاه شور می خواند، “عباس خوان” هم باید در همان دستگاه جواب او را می داد. تغییر دستگاهها در تعزیه معمولاً ناشی از تغییر صحنه و موضوع وقایع بود؛ بنابراین، تعزیه خان “مرکب خوانی” (خواندن قطعه ای در چند دستگاه موسیقی) می کرد و لازم نبود برای تغییر دستگاهها از مایه های انتقالی استفاده کند. “اشقیا خوان” (کسی که نقش دشمن امام را برعهده می گرفت)، برخلاف سایر تعزیه خوانان، اشعار را به آواز نمی خواند، بلکه به اصطلاح “اُشتُلُم” (رجز خوانی) می کرد.
    برخی از تعزیه خوانان مشهور دورة قاجار و بعد از آن، که با موسیقی آوازی آشنا بودند، عبارتند از: خواجه حسین علی خان معاصر فتحعلی شاه و محمد شاه، سیدمصطفی میرعزا و فرزندش سید کاظم میرغم، سید زین العابدین قراب کاشی، رضاقلی تجریشی، سید عبدالباقی بختیاری، ملا حسین امام خوان، میرزا غلامحسین عباس خوان، سید احمد خان، که نقش حرّ و حضرت عباس را بسیار خوب اجرا می کرد و اولین خواننده ای است که برخی آوازهای او بر صحة گرامافون ضبط شده است، میرزا رحیم کمانچه کش، قلی خان شاهی که نقش حضرت زینب سلام الله علیها را با آواز دشتی بسیار موثر می خواند، حبیب الله اسب بمردی، ملاداداش طالقانی، حاج ملا رجبعلی در نقش امام خوان، و اقبال آذر (متوفی 1350 ش).
    ارتباط میان تعزیه و موسیقی تنها از طریق آواز نبوده است، بلکه سازهای موسیقی نیز در مجالس تعزیه به کار می رفت، چنان که گاه بیش از آغاز تعزیه و به جای “پیش خوانی” با نواختن برخی سازها، مانند شیپور، طبل، دهُل، کَرنا، سُرنا، نی لبک، نی، قره نی، نقاره و سنج، تماشاگران را برای شنیدن و دیدن تعزیه آماده می کردند.البته در حین اجرای تعزیه معمولاً آوازها با ساز همراهی نمی شد، جز در موارد اندک که در این مورد رعایت دستگاهها لازم بود، چنان که معمولاً برای شبیه (نقش) علی اکبر و قاسم، چهارگاه و سه گاه و اصفهان، و برای شبیه امام، نوا نواخته می شد. در صحنه های فاقد گفتگو، مثل صحنه های مسافرت یا نبرد و قفه های میان جریان نمایش (آکسیون ها)، نیز از ساز استفاده می شد. در تعزیه معمولاً هریک از سازها کاربرد خاصی داشتند، مثلاً هنگام ورود اشخاص و شروع جنگ ها طبل می زدند و هنگام وقوع صحنه های حزن آلود شیپور و قره نی می نواختند. در تعزیه معمولاً هریک از سازها کاربرد خاصی داشتند، مثلاً هنگام ورود اشخاص و شروع جنگ ها طبل می زدند وهنگام وقوع صحنه های حزن آلود شیپور و قره نی می نواختند. از سازهای محلی نیز در مناطق مختلف استفاده می شده است که گاه این سازها برای تعزیه، متعارف و معمول به حساب نمی آمد؛ مثلاً در مجلس “عروسی حضرت قاسم علیه السلام” نی جوپانی و “دس دایره” هم نواخته می شد. هدایت دسته نوازندگان تعزیه را معمولاً معین البکا با اشاره چوبدست یا عصا، در کنار دیگر وظایفش برعهده می گرفت.
    موسیقی تعزیه موجب حفظ و تداوم بسیاری از نغمه ها و قطعات موسیقی سازی و آوازی ایران شد و از سوی دیگر، این موسیقی را در مراتب مختلف تحت تأثیر قرار داد. در موسیقی نواحی نیز این کارکرد و تأثیر عمق موسیقی تعزیه وجود دارد؛ مثلاً در شمال ایران بسیاری از قطعات و آواها، یا همچون “عباسخونی” مستقیماً از موسیقی تعزیه اخذ شده یا مانند ترانة “لَیلا باریکلّا” تحت تأثیر ریز مقام موسیقی مذهبی “خنجر می زند شمر”، با تغییر مایگی از بیات ترک به شوشتری، شکل گرفته اند.

    ملزومات و شیوه های اجرای تعزیه:

    چون در تعزیه چهره آرایی (گریم) انجام نمی شد، نقش ها را با قیاقه و گاه صدای تعزیه خوانان هماهنگ می کردند؛ مثلاً امام خوان معمولاً خوش صورت بود و ریشی متناسب داشت. برای آنکه تعزیه خوان به نقشی که بر عهده گرفته بیشتر شبیه شود، انتخاب نوع لباس و وسایل و ابزار مناسب اهمیت ویژه ای داشت. نوع لباس ها و سایر لوازم تعزیه خوانان در شهرها و روستاها و نیز در دوره های گوناگون متفاوت بوده است. این تفاوت ها معمولاً به سبب امکانات تعزیه گردانان و تعزیه خوانان، میزان نذورات، سنتها و عادات مردم، و رقابت های محلی بوده است؛ چنان که در برخی مناطق همه تعزیه خوانان لباس مخصوص نمی پوشیدند. در بعضی جاها نیز برخی کاملاً مخصوص و برخی دیگر فقط عمامه و نقاب می پوشیدند؛ حتی در برخی روستاها، تعزیه اصطلاحاً “نشسته” و بدون حرکت و لباس مخصوص اجرا می شد و تعزیه خوانان به نوبت اشعار خود را به آواز می خواندند.
    از مجموع پوشش تعزیه خوانان می توان دریافت که لباس اولیا سبز و سیاه و گاه سفید، و لباس اشقیا سرخ بوده است. بنا بر توصیف عبدالله مستوفی، در دورة ناصر الدین شاه شبیه امام حسین علیه السلام معمولاً قبای راستة سفیدة شال و عمامة سبز، عبای ابریشمی شانه زری سبز یا سرخ می پوشید و در هنگام جنگ، چکمه و در موقع عادی نعلین زرد به پا می کرد. شبیه های سایر امامان و پیامبران نیز کم و بیش از همین نوع لباس استفاده می کردند. جامة شبیه های زنان پیراهن سیاه بلند بود که تا پشت پا می رسید و پارچه سیاهی بر سر می انداختند و با پارچه سیاه دیگری چهره شان را تا زیر چشم می پوشاندند.
    بچه خوانها پیراهن عربی بلند و سیاه با سر بند می پوشیدند. امرا و بزرگان اشقیا را اغلب با جبة ترمة و عمامة شال رضایی با شال کشمیری مجسم می کردند. جنگجویان هر دو طرف زره و کلاهخود داشتند. زیر زره اشقیا قبای سرخ و اولیا قبای سفید می پوشیدند. لباس سرداران اشقیا بسیار قهوه ای و سرخ بوده و شبیه شمر معمولاً لباس کاملاً قرمز بر تن داشته و با آستین های بالا زده و دامن قبا بر کمر بسته، ایفای نقش می کرده است. لباس شیطان بیشتر به رنگ سرخ و تمسخر آمیز، لباس دیو، شلیتة رنگارنگ خال خال، و لباس شبیه های فرشتگان جبة ترمه بوده است که تاج نیز بر سر می گذاشته اند و برای نشان دادن جنبة ماورایی، تور سفید یا آبی به صورت می افکنده اند. شبیه های ارواح و جنها نیز به همین منظور روبنده های نازک بر چهره می زده اند. آرایه (دکور) صحنه در تعزیه بسیار جزئی بود و وسایل صحنه معمولاً جنبه نمادین داشتند؛ مثلاً تشتی پر از آب، نماد رود فرات و چند شاخه از یک درخت، نماد نخلستان بوده است. یکی از وسایل جالب توجه مورد استفاده در تعزیة برخی نواحی، شمشیر علی اکبر بود که به آن “فرق” هم می گفتند و آن را طوری می ساختند که هنگام اجرای تعزیه، ظاهراً در فرق سر شبیه فرو می رفت. گاه نیز شبیه پارچه ای سفید را به عنوان کفن به کار می برد. این پارچه ضمن آنکه نماد آمادگی برای شهادت بود و به تماشاگر نشان می داد که به زودی قهرمان تعزیه به قتل خواهد رسید، در برخی تعزیه ها، مانع آغشته شدن لباس شبیه به مایع قرمز رنگی می شد که به جای خون از آن استفاده می کردند. گاه از اسب و در بعضی مناطق از شتر در تعزیه استفاده می کردند. در برخی تعزیه ها، مثل “شهادت امام حسین” و “شیر فضّه” شبیه شیر پوستینی وارونه بر تن می کرد. گاه از شیر واقعی هم استفاده می شد.
    معمولاً پیش از آغاز برخی مجالس تعزیه، شماری از بچه خوان های خوش آواز کمی جلوتر از تعزیه خوان ها می ایستادند و ابیاتی از محتشم کاشانی را می خواندند. که به این کار “پیش خوانی” گفته می شد و سپس برای آماده کردن تماشاگران، همراه تعزیه خوانها یک بار گرد محل اجرای نوحه خوانی و سینه زنی، می گردیدند.
    پیش خوانی در همه جا و در همة تعزیه ها معمول نبوده است. بعد از پیش خوانی، تعزیه شروع می شد. در هر مجلس تعزیه به تک تک تعزیه خوانها، و با توجه به نقش هرکدام، نسخه یا فرد داده می شد. همچنین “سر نسخه” یا فهرستی نیز در اختیار تعزیه گردان بود تا به کمک آن نوبت و کارهای هر شبیه خوان را تذکر دهد. در این فهرست ها، مثلاً زیر نام امام حسین علیه السلام یا شمر، یک یا چند کلمه نخستین اشعاری که شبیه او باید می خواند، نوشته می شد. تعزیه خان با اشاره تعزیه گردان اشعار را می خواند و در جایی که اشعار نسخه او با خطی از قطعه شهرهای بعدی جدا می شد، از خواندن باز می ایستاد. تعزیه خوانان با سابقه معمولاً بدون نگاه کردن به نسخه و بدون نیاز به اشارة معین البکا وظیفة خود را انجام می دادند.
    تعزیه خوانان را با توجه به نقش آنان به دو گروه “اولیاخوان” و “اشقیا خوان” تقسیم می کردند. گروه اول را “موالف خوان” یا “مظلوم خوان” و گروه دوم را “مخالف خوان” نیز گفته اند. گاه به برخی از افراد بیش از یک نقش می دادند که در این موارد یا همة نقش های او موالف بود یا مخالف. به بازیگرانی که فقط “سیاهی لشکر” تعزیه بودند و نقش کلامی نداشتند، “نعش” گفته می شد و به کسانی که تعزیه می خواندند، “نسخه خوان” می گفتند.
    محتوا و موضع تعزیه: محققان تعزیه ها را از حیث محتوا و موضوع به چهار دسته تقسیم کرده اند که این چهار دسته از نظر زمانی به دنبال یکدیگر شکل گرفته اند و عبارتند از:
    1) واقعه، که شامل تعزیه های اصلی می شد و شخصیت های آن مذهبی و محور آن شهادت امام حسین علیه السلام و یاران آن حضرت بود. ظاهراً این دسته از تعزیه ها زودتر از بقیه ابداع شده و از جمله آنهاست: شهادت حضرت عباس، حضرت مسلم، دوطفلان مسلم، علی اکبر، عروسی قاسم و تعزیه شهادت امام حسین علیه السلام.
    2) پیش واقعه، که شامل تعزیه های فرعی بود و از نظر داستانی استقلال کامل نداشت و در واقع، حوادث و ماجراهایی بود که پیرامون واقعه ساخته می شد. شخصیت های پیش واقعه الزاماً مذهبی نبودند. از جمله این تعزیه ها “مجلس عباس هندو” است که در آن، بانویی قصد برگزاری تعزیه حضرت عباس را دارد؛ اما کسی را که بتواند نقش او را ایفا کند نمی یابد، تا اینکه جوان هندویی به نام عباس از کوچه می گذرد، شیون زن در وی اثر می کند و اسلام می آورد و در تعزیه، اجرای شبیه حضرت عباس را برعهده می گیرد.
    3) گوشه، که شامل شبیه هایی بوده است با عناصر شادی آور و از نظر داستانی مستقل. شخصیت های آن، هم مذهبی و هم غیرمذهبی بودند. این نوع تعزیه ها عوامل اصلی تحول تعزیه را به سوی نمایش غیر مذهبی فراهم ساختند. “تعزیه مضحک” یا “شبیه مضحک “ کمابیش از تحول همین تعزیه ها به وجود آمده است. از جمله این تعزیه هاست: “شبیه لیلی و مجنون” که تنها عنصر مذهبی آن وقتی بود که مجنون از امام صادق علیه السلام راهنمایی می طلبید و “تعزیه به چاه انداختن حضرت یوسف”. معمولاً در پایان گوشه، به کربلا و واقعه شهادت امام حسین علیه السلام نیز می پرداختند که اصطلاحاً به آن “گریز زدن به صحرای کربلا” گفته می شد.
    4) تعزیه مضحک، که در آن نسبت به همه چیز غلو می شد. این نوع تعزیه کم کم پای لوطی های مطرب و “مقلد” ها و “مسخره” ها را به تعزیه باز کرد. طرح اصلی تعزیه مضحک، تمسخر اشقیا و تکریم اولیا بود و شبیه هایی چون دیو، پری، جن و حیوانات از نقش های مهم آن به شمار می رفتند. “دره الصدف”، “امیر تیمور”، “عروسی دختر قریش” (نام دیگر آن: “به عروسی رفتن حضرت زهرا” سلام الله علیها،) “عروسی بلقیس” و “شصت بستن دیو” از جمله تعزیه های مضحک بودند.

    تعزیه و فرهنگ مردم:

    با آنکه تعزیه خوانی در اکثر نقاط ایران رواج داشت، نواحی شمالی کشور به سبب آنکه مأمن سادات و شعیان به ویژه در سدههای نخست هجری بوده است، از مراکز اصلی تعزیه به شمار می رفت. به طور کلی تعزیه خوانی در قسمت مرکزی مازندران، کوهپایه های جنوبی البرز در استان سمنان و تهران و همچنین نواحی مرکزی ایران از رواج و اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. بعضی از خانواده ها به صورت موروثی کار تعزیه خوانی را دنبال می کردند و گاه کل یا گروه تعزیه خان از اعضای یک خانواده بودند. گاه بعضی خانواده ها را با عنان تعزیه خوان می شناختند و در مواردی نیز مردم عنوان نقشی را که یک تعزیه خوان مدتها به اجرای آن می پرداخت به دنبال نام واقعی اش اضافه می کردند. از آنجا که معمولاً تماشاچیان تعزیه پس از پایان آن، مبالغی را به عنوان نذر به تعزیه خوانان هدیه می کرده اند، تعزیه خوانی، به نوعی جنبه نیمه حرفه ای پیدا کرده بود، هرچند که این کار معمولاً حرفه اصلی کسی محسوب نمی شد. مرسوم بود که تماشاچیان معتقد تعزیه به لباسها یا ابزار شبیه های ائمه و اولیا تبرک بجویند. مثلاً مقداری از آب تشتی که شبیه حضرت عباس علیه السلام دست در آن کرده بود، در ظرفی ریخته و به تبرک می بردند.
    ساخت و فروش وسایل تعزیه نیز در ایران رایج بوده و بازارچه هایی بدین منظور وجود داشته است، مرکز فروش این وسایل در تهران امروز، بازارچه ای در جلوخان مسجد امام خمینی است.
    تعزیه بر ادبیات و فرهنگ عامه ایرانیان تأثیر گذاشته و پاره ای تعریض ها و کنایات از این رهگذر به زبان مردم راه یافته است؛ مثلاً “نعش تعزیه” در تعریض به بی هنر بیکاره ای که ادعای دخالت در امر مهمی می کند؛ “فرنگی توی تعزیه” کنایه از بیگانه ای است در جمع با حضوری که توجه دیگران را برانگیزد؛ “تعزیه گرفتن” به مفهوم عده ای را به دور خود جمع کردن است؛ “تعزیه گردان” کنایه از میداندار و کارچاق کن ماجراست که اکنون دلالت سیاسیت هم دارد. “مثل ذوالجناح تعزیه” کنایه است از آنچه انواع اشیای زینتی را در حد افراط بر او آویخته باشند؛ “تعزیه تمام شد/ تعزیه شکست” برای پراکندن افرادی که بر سر مرافعه ای جمع شده اند، گفته می شود

    تعزیه و نمایش (تئاتر):

    تعزیه به مفهوم مصطلح شبیه خوانی به جز ایران ظاهراً در هیچ کشور اسلامی دیگری وجود ندارد. برخی محققان، نمایش های “اعجاز” یا نمایش های “آیین مقدس” را در اروپای قرون وسطا، که آلام حضرت عیسی علیه السلام و قدیسان مسیحی را نشان می داد، نزدیک ترین نوع نمایش مذهی به تعزیه می دانند و حتی معتقدند که از قرن یازدهم و دوازدهم/ هفدهم و هجدهم آشنایی با این نوع نمایشنامه ها از طریق شمال ایران، زمینه های شکل گیری تعزیه را فراهم کرد. این محققان به سابقه اجرای تعزیه در نواحی قفقاز و دیگر سرزمین های شوروی سابق تا پیش از سلطنت فتحعلی شاه (1250-1212) که هم بخشی از ایران و هم شیعه نشین بودند- اشاره کرده اند.
    به سبب شباهت های تعزیه و تئاتر، محققان به مقایسه آنها پرداخته اند. برخی، تعزیه را با اصول وقواعد نمایش غربی ارزیابی می کنند و آن را نمایشی ناقص می دانند. در مقابل، بعضی دیگر تعزیه را از نمایش غربی و معیارهای آن مستقل می شمارند و ساختار نمایشی آن را فقط از دیدگاه مبانی اعتقادی و روش های اجرایی خود تعزیه می سنجند. گوبینو شاید از نخستین کسانی است که تعزیه را با معیارهای نمایش غربی سنجیده و سیر تاریخی آن را همانند روند تاریخی تراژدی های یونان است که طی آن همان گونه که در تراژدی های یونانی نقش همسرایان (گروه های آواز خوان) در برابر اهمیت بازیگران رنگ باخت، در تعزیه نیز نمایش- که با نوحه خوانی نخستین دهه ماه محرم پیوند داشت- بتدریج از آن گسست و به نمایشی متکی بر شبیه خوانان (بازیگران) تبدیل گردید.
    برتولت برشت نیز تعزیه را تئاتر محسوب کرده است. شیوه نو برشت، مشهور به شیوه روایی (Epic) و کوشش او برای “فاصله گذاری” میان بازیگر و نقش، خواسته یا ناخواسته به شیوه های نمایشی در شرق، به ویژه تعزیه، شباهت دارد؛ اما وی در فاصله گذاری توفیق چندانی نیافت؛ زیرا فاصله گاری او با مضامین نمایش غرب که کاملاً بشری است منافات داشت، در حالی که در تعزیه به سبب اینکه میان شخصیت هایی که نقش امامان و اولیا را بازی می کردند با تماشاگران فاصله در تعزیه اینهاست: تعزیه خوانی از روی دست نوشته در هنگام اجرا، رفت و آمد مردم، دخالت های آشکار تعزیه گردان و دیگر افراد، حضور مردان در نقش زنان، گریه امام خوان برای وضع تأثیر برانگیز امام، گریه شمر و دعای او برای امام و اهل بیت علیه السلام، و حتی تذکر تعمدی و آشکار شبیه خوان به فاصله میان خودش و نقش و صحنه؛ چنان که شبیه حضرت عباس می گفت: “من نه عباسم، نه اینجا کربلا”.
    هدف فاصله گذاری برشت با تعزیه کاملاً متفاوت است: او از برانگیختن عواطف تماشگران اجتناب می کند تا قوه داوری آنان را برانگیزد، اما هدف تعزیه آن بوده است که با شور بسیار و بدون شکستن حریم و فاصله واقعی موجود، به نظام اعتقادی شبیه خوان و تماشاگر استحکام بخشد. در نمایشنامه نویسی غربی بر رعایت بی طرفی تأکید شده است؛ اما در تعزیه نویسی بی طرفی تأکید شده است؛ اما در تعزیه نویسی بی طرفی رعایت نمی شده است، چنانکه در عباراتی چون “تعزیه نامه امام حسین علیه السلام” یا “نسخه شمر لعین” بی طرفی وجود نداشت.
    از حدود دهه 1340 ش/ 1960، برخی از کارگردانان مشهور غربی، همچون پیتر بروک یژی گروتوفسکی، آندره شربان، تدیوش کانتور، از نزدیک با نمایش روحوضی و تعزیه آشنا شدند و در تجربه های نمایش نو “نئو تئاتری” خود از آنها بهره گرفتند؛ اما تلاش و آنان نیز؛ مانند برشت در شکستن سد میان بازیگر و تماشاگر همچنان ناموفق بوده است.     

    • خادمی

    ارسال نظر

    تنها امکان ارسال نظر خصوصی وجود دارد
    شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
    <b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
    نظر شما به هیچ وجه امکان عمومی شدن در قسمت نظرات را ندارد، و تنها راه پاسخگویی به آن نیز از طریق پست الکترونیک می‌باشد. بنابراین در صورتیکه مایل به دریافت پاسخ هستید، پست الکترونیک خود را وارد کنید.